Czym są odsetki i jaką pełnią funkcję?

W obowiązujących w Polsce przepisach na próżno szukać definicji odsetek. Mimo braku precyzyjnego określenia, czym są odsetki, są one powszechnie stosowane. Czym są odsetki? Najprościej mówiąc, jest to forma wynagrodzenia wierzyciela za korzystanie przez dłużnika z udostępnionego mu kapitału (odsetki kapitałowe). Jeżeli dłużnik spóźnia się ze zwrotem należności, odsetki pełnią również rolę rekompensaty - są dodatkowym wynagrodzeniem wierzyciela (odsetki za opóźnienie).

Nie zawsze wierzycielowi przysługuje prawo do naliczania odsetek. W przypadku choćby pożyczki naliczanie odsetek powinno zostać przewidziane w zawartej umowie. Inaczej mówiąc, konieczne jest zamieszczenie w niej informacji, że wierzycielowi przysługuje takie wynagrodzenie w związku z przekazaniem drugiej stronie kapitału, którym może ona swobodnie zarządzać. Prawo do naliczania przez wierzyciela odsetek może wynikać również z orzeczenia sądowego.

Od strony formalnej odsetki są z kolei uprawnieniem ubocznym (akcesoryjnym). Oznacza to, że są one powiązane ze zobowiązaniem - wierzyciel nie może naliczać odsetek, jeżeli nie występuje świadczenie główne, np. pożyczka.

Jakie wyróżnia się rodzaje odsetek?

Zgodnie z aktualnie obowiązującym prawem (m.in. Kodeksem cywilnym) jest kilka rodzajów odsetek. W polskim systemie prawnym wierzyciele mogą naliczać:

• odsetki ustawowe,
• odsetki ustawowe za opóźnienie,
• odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Wymienione wyżej rodzaje odsetek różnią się przede wszystkim wysokością. Z kolei ich wysokość zależy od różnych czynników - więcej na ten temat można przeczytać w artykule zamieszczonym na stronie https://www.nntfi.pl/finanse-po-godzinach/jak-obliczyc-odsetki-ustaowe. Jak się okazuje, nie zawsze odsetki muszą rosnąć - czasem mogą również maleć.

Odsetki ustawowe - wysokość w 2020 r.

Odsetki ustawowe uważa się za podstawowy rodzaj odsetek. Należą się one wierzycielowi od sumy pieniężnej przy czym jedynie wówczas, gdy wynika to z czynności prawnej (np. wspomnianej umowy), z orzeczenia sądowego lub z decyzji właściwego organu.

Sposób naliczania odsetek ustawowych reguluje art. 359 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 359 § 2 "Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych".

Ile wynoszą odsetki ustawowe w 2020 r.? W bieżącym roku doszło do obniżenia stóp procentowych, a z kolei suma stopy referencyjnej NBP została ustalona na poziomie 0,1 proc. (na dzień 8.7.2020 r.).W efekcie odsetki ustawowe 2020 wynoszą 3,6 proc. w skali roku.

W Polsce obowiązuje swoboda zawierania umów, która wyraża się choćby w możliwości ustalenia przez strony wysokości odsetek. Z drugiej strony, aby nie dopuścić do nadużyć, w Kodeksie cywilnym zostały też przewidziane odsetki maksymalne - w 2020 r. wynoszą one 7,2 proc. w skali roku. Zgodnie z art. 359 Kodeksu cywilnego maksymalna wysokość odsetek nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych.

Odsetki ustawowe za opóźnienie - wysokość w 2020 r.

Jak sama nazwa wskazuje, odsetki ustawowe za opóźnienie przysługują wierzycielowi wówczas, gdy dłużnik nie zwrócił udostępnionych mu środków finansowych w umówionym terminie. Zgodnie z art. 481 Kodeksu cywilnego wierzyciel ma prawo żądać odsetek za czas opóźnienia, nawet w sytuacji, gdy nie poniósł żadnej szkody czy opóźnienie zostało spowodowane okolicznościami, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Ile wynosi wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w 2020 r.? Ich wysokość równa się sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Z uwagi na stopę referencyjną w wysokości 0,1 proc., odsetki ustawowe za opóźnienie w 2020 r. wynoszą 5,6 proc. w skali roku.

W przypadku odsetek ustawowych za opóźnienie również obowiązuje maksymalny limit, tak jak w przypadku odsetek ustawowych. Maksymalne odsetki ustawowe za opóźnienie w 2020 r. wynoszą 11,2 proc. w skali roku - jest to dwukrotność wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie.

Odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych - wysokość w 2020 r.

Również przedsiębiorcy mogą naliczać odsetki ustawowe. W ich przypadku zastosowanie mają odsetki ustawowe za opóźnienia w transakcjach handlowych. Ile wynosi wysokość tych odsetek w 2020 r.? Jeżeli doszło do opóźnienia w transakcji handlowej, wierzyciel nalicza:

• odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 8 punktów procentowych - gdy dłużnikiem jest podmiot publiczny - w 2020 r. wysokość tych odsetek wynosi 8,1 proc. w skali roku,
• odsetki w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 10 punktów procentowych - gdy dłużnikiem nie jest podmiot publiczny - w 2020 r. wysokość tych odsetek wynosi 10,1 proc. w skali roku.

Kiedy przedsiębiorca może naliczyć odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych? Wówczas, gdy stroną zobowiązania jest inny przedsiębiorca (w tym zagraniczny, który prowadzi działalność na polskim rynku) czy osoba wykonują wolny zawód.

Aby przedsiębiorca mógł naliczyć odsetki za opóźnienie w transakcji handlowej, muszą zostać spełnione dwa warunki. Pierwszy dotyczy tego, że przedsiębiorca (wierzyciel) wywiązał się z umowy, czyli dostarczył odbiorcy (dłużnikowi) towar lub wykonał na jego rzecz usługi. Drugi warunek wymaga, aby przedsiębiorca nie otrzymał umówionej od kontrahenta kwoty w ustalonym terminie.

Jak obliczyć wysokość odsetek?

Aby obliczyć wysokość odsetek, potrzebne są następujące dane: kwota zaległości, liczba dni zwłoki (opóźnienia w spłacie należności), aktualna wysokość odsetek i liczba dni w roku. Wzór na obliczenie wysokość odsetek jest dość prosty - wystarczy przemnożyć kwotę zaległości razy liczbę dni zwłoki i wysokość stawki, a następnie podzielić uzyskany wynik przez 365 dni (kwota zaległości x liczba dni zwłoki x wysokość stawki / 365 dni).

Działania nie trzeba wykonywać ręcznie. Wierzyciele mogą bez problemu wyliczyć wysokość odsetek, korzystając z dostępnych w sieci kalkulatorów odsetek.